Οι επιτραπέζιες ελιές και το ελαιόλαδο ήταν ανέκαθεν τα κύρια προϊόντα της Μεσσηνιακής γης. Η καλλιέργεια της ελιάς, του ιερού δέντρου της Ελληνικής αρχαιότητας, ξεκίνησε την 3η χιλιετία π.Χ., κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, ενώ συστηματική καλλιέργεια της ελιάς σημειώθηκε κατά τη Μυκηναϊκή εποχή (1680 – 1200 π.Χ.). Τα αρχαιολογικά ευρήματα στο Ανάκτορο του Νέστορα, όπως οι πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β, δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την καλλιέργεια της ελιάς στη Μεσσηνία.

Η μακρόχρονη παρουσία του ελαιόδεντρου έχει σημαδέψει το τοπίο σε συνδυασμό με την καθημερινή, πολιτιστική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων, δημιουργώντας μια ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονομιά, υλική (π.χ. εργαλεία, τεχνικές, προϊόντα κ.λπ.) και άυλη (τεχνογνωσία, προφορικές παραδόσεις, διατροφικές συνήθειες κ.λπ.). Επιπλέον, η κοινωνική σημασία της ελαιοκαλλιέργειας έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς γύρω από αυτήν οικοδομείται ένα δίκτυο κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων που καθορίζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις, ενισχύουν κοινωνικούς δεσμούς και διαμορφώνουν ιδιαίτερες πολιτιστικές ταυτότητες. Οι φορείς της πολιτιστικής κληρονομιάς της ελιάς και του ελαιολάδου είναι οι παραγωγοί και οι καταναλωτές στις αγροτικές και τις αστικές περιοχές, οι οποίοι διαφυλάττουν και μεταδίδουν από γενιά σε γενιά πρακτικές και γνώσεις σχετικά με την καλλιέργεια και τη συγκομιδή της ελιάς, καθώς και τις διατροφικές συνήθειες.

Σήμερα, η ελαιοκαλλιέργεια στη Μεσσηνία εμφανίζει χαρακτηριστικά μονοκαλλιέργειας με 14 εκατομμύρια ελαιόδεντρα και παραγωγή ελαιολάδου που φτάνει τους 60.000 τόνους. Οι ελαιώνες είναι σχετικά μικροί σε μέγεθος (2-30 στρέμματα) και οι ιδιοκτησίες διάσπαρτες, που κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 35-45 στρέμματα ανά παραγωγό. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Μεσσηνιακός ελαιώνας προέκυψε σχεδόν ήπια χωρίς βίαιες επεμβάσεις στο έδαφος (ισοπεδώσεις, εκχερσώσεις κ.λπ.) και στο περιβάλλον εν γένει. Ένας μεγάλος αριθμός αιωνόβιων ελαιόδεντρων είναι μάρτυρας της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Η καλλιέργεια γίνεται με παραδοσιακές πρακτικές, γεγονός που εξηγεί το αρκετά υψηλό κόστος συγκομιδής. Ωστόσο, το ισχυρότερο πλεονέκτημα του ελαιώνα της περιοχής είναι η περιβαλλοντική του διάσταση. Οι ελαιώνες ξεκινούν από τα βουνά, φτάνοντας ως τη θάλασσα, ενώ στην πορεία αλληλοδιαδέχονται δασικές εκτάσεις μέσα σε ένα έντονο ανάγλυφο με ρέματα που κυλούν προς τις ακτές, συνθέτοντας ένα μοναδικό αγροπεριβάλλον, όπου το ελαιοδάσος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του. Οι δασικές εκτάσεις που παρεμβάλλονται στους ελαιώνες, ή το αντίστροφο, αποτελούν καταφύγιο για πλήθος άγριων ζώων, πτηνών και φυτών συμβάλλοντας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, η οποία αποτελεί δείγμα υγείας του οικοσυστήματος, αλλά και ζητούμενο σήμερα.

Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του Μεσσηνιακού ελαιώνα είναι η ηλικιακή ανομοιογένεια, η συνύπαρξη δηλαδή υπεραιωνόβιων ελαιοδένδρων με άλλα μικρότερης ή/και πολύ μικρότερης ηλικίας, δείγμα της κοινωνικής του διάστασης, δεδομένου ότι πολλές γενιές έχουν καταθέσει τον μόχθο τους για να έχουμε σήμερα τον πράσινο μεσσηνιακό ελαιώνα.

Ο ΝΗΛΕΑΣ στο ξεκίνημά του, το 2002, ήταν η πρώτη ομάδα παραγωγών που συνέδεσε την ελαιοκαλλιέργεια με το περιβάλλον μέσω διεθνών και ευρωπαϊκών προτύπων και κανονισμών (ISO 14001, AGRO 2,1 & AGRO 2,2, EMAS, EPD κ.λπ.). Παράλληλα συμμετείχε ως εταίρος σε ευρωπαϊκά προγράμματα όπως τα LIFE Sage 10 και Olive Clima, HORIZON IOF2020, PRIMA SUSTAINoLIVE, ενώ την τρέχουσα περίοδο συμμετέχει στα HORIZON SUPPORT και HORIZON AgriDataValue.

Μέσα από την εικοσαετή γνώση και εμπειρία του, έγινε αντιληπτή η συμβολή του ελαιώνα στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και το συνακόλουθο αρνητικό ανθρακικό αποτύπωμα, κάνοντας χρήση απλών, αλλά στοχευμένων, καλλιεργητικών πρακτικών. Συγκεκριμένα, ο κορμός της ελιάς και το έδαφος αποτελούν αποταμιευτήρες άνθρακα. Αυτό σε συνδυασμό με τις φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές στην ελαιοκαλλιέργεια (όπως το κλάδεμα διαμόρφωσης, το κλάδεμα καρποφορίας, η παραγωγή και διασπορά κομπόστ, η χλωρά λίπανση, η αξιοποίηση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας και η ακαλλιέργεια του εδάφους), μετατρέπει την ελαιοκαλλιέργεια σε εργαλείο αντιμετώπισης-διαχείρισης της κλιματικής αλλαγής, μετριάζοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου και προσαρμόζοντας τους αγρότες στα νέα δεδομένα (ΚΑΠ), μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την καλλιέργεια της ελιάς και της αύξησης της δέσμευσης αερίων του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα στα φυτά και στο έδαφος του ελαιώνα. Αντίστοιχα, η συμμόρφωση των αγροτών στις απαιτήσεις της ΚΑΠ προσφέρει τη δυνατότητα είσπραξης των πράσινων ενισχύσεων και μελλοντικά ενδέχεται να ευνοηθούν από την προώθηση του μοντέλου της «Γεωργίας Άνθρακα» που στοχεύει στη σήμανση των προϊόντων που συμβάλουν στη δέσμευση των αερίων του θερμοκηπίου.